Γράφει η Ιωάννα Μπούρα, Ψυχολόγος Α.Π.Θ. – Παιδοψυχολόγος
Ως ενήλικες, ασχολούμαστε με ένα θέμα ή με μια δραστηριότητα που μας ενδιαφέρει και παρακινούμαστε από την εγγενή μας ευχαρίστηση. Όταν απολαμβάνουμε κάτι, οι εξωτερικές ενισχύσεις για να μάθουμε περισσότερα ή να εργαστούμε σκληρότερα είναι περιττές.
Δυστυχώς, σε πολλά παιδιά δεν δίνονται ευκαιρίες να κάνουν επιλογές στη ζωή τους. Ημέρες ‘’γεμάτες ‘’ μέσα σε δομημένα σχολικά περιβάλλοντα και εξωσχολικές δραστηριότητες από ενήλικες, αφήνουν λίγα περιθώρια αυτονομίας.
Επιλογή και Ψυχική Υγεία
Στο ‘The Self-Driven Child’, οι συγγραφείς W. Stixrud και N. Johnson προτείνουν ότι οι αυξήσεις στα προβλήματα ψυχικής υγείας στην παιδική ηλικία συνδέονται έντονα με παιδιά που αισθάνονται ότι υπάρχει έλλειψη ελέγχου στη ζωή τους.
Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με τους Stixrud και Johnson, η έλλειψη ελέγχου είναι ένα από τα πιο αγχωτικά πράγματα που μπορούν να βιώσουν οι άνθρωποι. Αντίθετα οι σύγχρονοι γονείς μεγαλώνουν μια «ανήσυχη γενιά» λόγω της αμείλικτης γονικής λήψης αποφάσεων σε όλες τις πτυχές της ζωής των παιδιών.
Επιλογή και κίνητρο
Οι Stixrud και Johnson δηλώνουν, «Η έρευνα σχετικά με τα κίνητρα έχει προτείνει ότι η ισχυρή αίσθηση αυτονομίας είναι το κλειδί για την ανάπτυξη υγιών αυτό-κινήτρων που επιτρέπει στα παιδιά και τους εφήβους να επιδιώκουν τους στόχους τους με πάθος και να απολαμβάνουν τα επιτεύγματά τους».
Οι γονείς δείχνουν συχνά απογοητευμένοι με το παιδί τους αν δεν έχει εγγενή κίνητρα, είτε στον ακαδημαϊκό είτε στον αθλητισμό ή σε άλλους τομείς της ζωής. Σε απάντηση, τείνουμε να πιέζουμε τα παιδιά μας. Οι ανταμοιβές, οι απειλές και οι τιμωρίες είναι κάποιες τεχνικές που είχαν και έχουν μέχρι και σήμερα χρησιμοποιηθεί από εκάστοτε γονείς. Το οξύμωρο είναι ότι ναι μεν οι πειθαρχικές μέθοδοι μπορεί να οδηγήσουν σε προσωρινή υπακοή, τα μακροπρόθεσμα όμως κίνητρα εξασθενούν.
Κατανόηση του κινήτρου
Το κίνητρο, η επιθυμία για δράση και κίνηση προς έναν στόχο, είναι ένα κεντρικό ζήτημα στον τομέα της ψυχολογίας. Είναι επίσης ένας τομέας που ενδιαφέρει γονείς, δασκάλους, προπονητές, εργοδότες και πολλούς άλλους. Σύμφωνα με τους Ryan και Deci, το εγγενές κίνητρο είναι η απρόβλεπτη τάση ‘’να αναζητά καινοτομία και προκλήσεις, να επεκτείνει και να ασκήσει την ικανότητά του, να εξερευνήσει και να μάθει’’.;
Η αυθόρμητη αναζήτηση γνώσης είναι ο απώτερος στόχος, είτε σε ακαδημαϊκό τομέα, ανάπτυξη δεξιοτήτων ή αθλητική ενασχόληση.
Από την άλλη πλευρά, όταν κάνουμε πράγματα για να κερδίσουμε μια ανταμοιβή ή για να αποφύγουμε την τιμωρία, έχουμε εξωτερικά κίνητρα. Αυτό που είναι προβληματικό και συχνά προκαλεί σύγχυση για τους γονείς είναι ότι βλέπουμε να αλλάζει βραχυπρόθεσμη συμπεριφορά (δηλαδή, το παιδί μπορεί να ακούσει ή να συμμορφωθεί εκείνη τη στιγμή) όταν χρησιμοποιούμε εξωτερικά κίνητρα.
Αν και αυτές οι μέθοδοι μπορεί να βελτιώσουν προσωρινά τη συμπεριφορά, πολλές μελέτες προτείνουν ότι οι γονείς πρέπει να βαδίζουν προσεκτικά καθώς οι απτές ανταμοιβές μπορούν να υπονομεύσουν τα εγγενή κίνητρα. Οι άνθρωποι που λαμβάνουν ανταμοιβές για κάτι που απολάμβαναν προηγουμένως, αφοσιώνονται λιγότερο αφού λάβουν απτούς ενισχυτές για τις δραστηριότητες.
Οι υποσχέσεις χρημάτων για βαθμούς, το να σκοράρουν γκολ, να εξασκηθούν στο πιάνο κ.λπ., μπορεί να υπονομεύσουν τη φυσική απόλαυση του παιδιού από αυτές τις δραστηριότητες.
Θεωρία Αυτοδιάθεσης
Αυτό το ευρέως επικυρωμένο θεωρητικό πλαίσιο συμπεριφοράς περιγράφει πώς οι άνθρωποι έχουν τρεις έμφυτες ανάγκες που οδηγούν τα κίνητρα:
1. Αυτονομία: Οι άνθρωποι πρέπει να αισθάνονται ότι ελέγχουν τη συμπεριφορά και τους στόχους τους.
2. Ικανότητα: Οι άνθρωποι πρέπει να αποκτήσουν κυριαρχία σε νέες δεξιότητες.
3. Σχέση: Οι άνθρωποι πρέπει να έχουν μια αίσθηση προσκόλλησης με τους άλλους.
Όταν μία ή περισσότερες από αυτές τις ανάγκες δεν ικανοποιούνται, οι άνθρωποι έχουν λιγότερα κίνητρα, λιγότερο αφοσιωμένοι και λιγότερο ψυχικά καλά. Ως γονείς και λοιποί φροντιστές, μπορούμε να διασφαλίσουμε ότι τα παιδιά μας έχουν την ευκαιρία να κάνουν ουσιαστικές επιλογές στη ζωή τους. Εάν δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για ένα θέμα, αφήστε τους να βουτήξουν βαθιά σε αυτό.
Καθορίστε μικρούς τρόπους στην καθημερινή ζωή όπου επιλέγουν τι να μάθουν, να παίξουν ή να δημιουργήσουν.
Μπορούμε επίσης να βοηθήσουμε τα παιδιά να αισθάνονται πιο ικανά όταν προσεγγίζουν δύσκολες εργασίες ή δραστηριότητες παρέχοντας ενθάρρυνση και καθοδήγηση – χωρίς κριτική.
Τέλος, μπορούμε απλά να είμαστε εκεί για αυτά.
Όλα τα παιδιά, ανεξάρτητα από το μαθησιακό τους περιβάλλον, τις ικανότητες ή τη στάση τους, μπορούν να επωφεληθούν από τον αυξημένο έλεγχο της ζωής τους. Απλές αλλαγές που επιτρέπουν στα παιδιά να γνωρίζουν ότι είναι οι «καπετάνιοι του δικού τους πλοίου» μπορούν να κάνουν τη διαφορά και να βελτιώσουν τα κίνητρα και τη συνολική ευτυχία τους.
